استراتژی شهرداری
بیشتر برنامه ریزی ها براساس دیدگاه عقلایی، دارای شکل «آرمانها و اهداف ـ طرحها و اقدامات ـ منابع مورد نیاز» می باشند. در این مدل ها، ابتدا آرمان ها و اهداف سازمان تبیین شده، سپس طرح ها و اقدامات لازم تعیین و در نهایت منابع مورد نیاز برای انجام برآورد می گردند. تغییر در شرایط محیط، سیاست ها، نگرش ها، دیدگاه ها، ساختارها، نظام ها و . . . عواملی هستند که بر آرمانها و اهداف برنامه ریزی تأثیر گذاشته و در نهایت باعث تغییر برنامه می گردند.
برنامه ریزی استراتژی شهرداری در شکل عقلایی فوق، ظرفیت و توانایی مقابله با چنین تغییراتی را نداشته و منجر به شکست می گردد. این شرایط موجب رشد این تفکر شد که در برنامه ریزی باید بتوان مطابق با تغییرات، جهت حرکت سازمان را تغییر داد و جهت و رفتار جدیدی را در پیش گرفت. این نگرش زمینه ساز ابداع برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری ها شد. برخلاف برنامه ریزی سنتی که در آن آرمانها و اهداف تعیین می شوند هدف برنامه ریزی استراتژیک شهرداری ها ، تبیین و تدوین استراتژی است. بسته به نوع، تنوع و ماهیت تغییرات موجود در محیط می توان ترکیبی از برنامه ریزی سنتی و برنامه ریزی استراتژیک را بکار برد.
تعاریف مختلف و متفاوتی از استراتژی شهرداری ها ارائه شده است. در اینجا تعریفی ارائه می شود که بتواند مفهوم آن را در برنامه ریزی استراتژیک مشخص نماید. استراتژی سمت و سوی دیدگاهها و جهت حرکت سازمان بر اساس شرایط محیطی است که ممکن است در قالب برنامه، موضع، الگوی رفتاری، پرسپکتیو، سیاست یا تصمیم بیان شود. استراتژی می تواند تحت سطوح سازمانی، وظایف و محدوده زمانی متفاوت تعریف شود.
برنامه ریزی استراتژیک شهرداری گونه ای از برنامه ریزی است که در آن هدف، تعریف و تدوین استراتژی هاست. از آن جایی که استراتژی می تواند دارای عمر کوتاه یا بلند باشد برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری می تواند برنامه ریزی بلندمدت یا کوتاه مدت باشد اما متفاوت از آن هاست.
مزایای برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری ها
برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری ها دارای مزایای زیادی است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- قبل از پیش آمدن مشکلات احتمالی از وقوع آنها خبر می دهد.
- ایجاد برند معتبر شهری
- ایجاد برندسازی شخصی شهردار و معاونت های مربوطه ها
- به علاقمند شدن همکاران و پرسنل به شهرداری کمک می کند.
- تغییرات را مشخص کرده و شرایط عکس العمل در برابر تغییرات را در شهرداری فراهم می نماید.
- هر نیازی را که برای تعریف مجدد سازمان ضروری است تعیین می کند.
- برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بستر مناسب ایجاد می کند.
- به مدیران کمک می کند که درک روشن تری از شهر و شهرداری داشته باشند.
- شناخت فرصتهای آینده شهرداری را در شهر آسان تر می سازد.
- دیدی هدفمند از مسائل مدیریت شهری ارائه می دهد.
- قالبی برای بازنگری اجرای برنامه و کنترل فعالیتهای شهرداری ارائه می دهد.
- به مدیران کمک می کند که تا در راستای اهداف تعیین شده تصمیمات اساسی را اتخاذ کنند.
- به نحو مؤثرتری زمان و منابع را به فرصت های تعیین شده تخصیص می دهند.
- هماهنگی در اجرای تاکتیکهایی که برنامه را به سرانجام می رسانند بوجود می آورد.
- زمان و منابعی را که باید فدای تصحیح تصمیمات نادرست و بدون دید بلندمدت گردند، به حداقل می رساند.
- قالبی برای ارتباط داخلی بین کارکنان شهرداری به وجود می آورد.
- ایجاد برنامه های بازاریابی جهت جذب سرمایه گذار
- ترتیب دهی اولویت ها را در قالب زمانی برنامه فراهم می آورد.
- مزیتی برای رشد در مقابل سایر شهرهای نزدیک به دست می دهد.
- مبنایی برای تعیین مسئولیت افراد ارائه داده و به موجب آن افزایش انگیزش را باعث می شود.
- تفکر آینده نگر را تشویق می کند.
- برای داشتن یک روش هماهنگ، یکپارچه همراه با اشتیاق لازم از سوی افراد سازمان در برخورد با مسائل و فرصتها، انگیزش ایجاد می کند.
ویژگی های برنامه ریزی استراتژیک شهرداری ها
فرایند برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری اساساً فرایندی هماهنگ کننده بین منابع داخلی شهرداری و فرصتهای خارجی شهر می باشد. هدف این فرایند نگریستن از درون «پنجره استراتژیک» و تعیین فرصتهایی است که سازمان از آنها سود می برد یا به آنها پاسخ می دهد.
فرایند برنامه ریزی استراتژیک شهرداری ، یک فرایند مدیریتی است شامل هماهنگی قابلیتهای شهری با فرصتهای موجود. این فرصتها در طول زمان تعیین شده و برای سرمایه گذاری یا عدم سرمایه گذاری منابع شهرداری روی آنها، مورد بررسی قرار می گیرند. حوزه ای که در آن تصمیمات استراتژیک اتخاذ می گردند شامل (۱) محیط عملیاتی شهرداری، (۲) مأموریت شهرداری و (۳) اهداف جامع شهری و استانی می باشد. برنامه ریزی استراتژیک شهرداری فرایندی است که این عناصر را با یکدیگر در نظر گرفته و گزینش گزینه های استراتژیک سازگار با این سه عنصر را آسان می سازد و سپس این گزینه ها را بکار گرفته و ارزیابی می نماید.
باید توجه داشت که هر فرایند تدوین برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری زمانی باارزش است که به تصمیم گیرندگان اصلی کمک کند که به صورت استراتژیک فکر کرده و عمل کنند.
برنامه ریزی استراتژیک شهرداری به خودی خود هدف نیست بلکه تنها مجموعه ای از مفاهیم است که برای کمک به مدیران در تصمیم گیری استفاده می شود. می توان گفت که اگر استراتژیک فکر کردن و عمل کردن در فرایند برنامه ریزی استراتژیک شهری به صورت عادت درآید، آنگاه فرایند می تواند کنار گذاشته شود.
مدل های برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری
در ادبیات برنامه ریزی استراتژیک شهرداری ها از مدل های مختلفی نام برده شده است. برخی از این مدل ها فرایند انجام برنامه ریزی استراتژیک شهری را تشریح می کنند. برخی دیگر گونه ای مدل تحلیلی یا تصمیم گیری هستند که در مرحله ای از فرایند برنامه ریزی استراتژیک استفاده می شوند. به مدل های نوع اول فرایندی و مدل های نوع دوم محتوایی گفته می شود.
خط مشی برخی استراتژی ها، یک مدل فرایندی است که مراحل تحلیل محیط را به صورت مبسوط تشریح می کند اما راهکار مشخصی برای استخراج استراتژی ها ارائه نمی کند. همچنین مدل تحلیل برایسون یک مدل محتوایی است اما اشاره ای به کل فرایند برنامه ریزی استراتژیک در شهرداری ندارد. مدل مناسب برای برنامه ریزی استراتژیک مدلی است که هر دو جنبه فرایندی و محتوایی را دارا باشد.
یکی دیگر از نکات مهم در مدل های برنامه ریزی استراتژیک زمینه (context) شهرداری است. زمینه به شرایط مفروضی اشاره می کند که شهرداری بر اساس آن شرایط فعالیت می کند. یکی از ابعاد زمینه، ماهیت شهرداری است. دولتی یا خصوصی بودن دو سر یک طیف هستند. نوع ثبت یک شرکت به صورت مستقل، نوع دولتی بودن یا خصوصی را تعیین نمی کند بلکه عوامل مختلفی می توانند زمینه عمل یک شهرداری را به سمت ماهیت دولتی یا خصوصی سوق دهند. رویکرد مدل های برنامه ریزی در ارگانی مانند شهرداری با ماهیت بیشتر دولتی مطابقت داشته باشد. در شهرداری به عنوان یک سازمان دولتی-نیمه دولتی ، رویکرد تصمیم گیری عقلایی سیاسی مآبانه بیشتر کاربرد دارد و عملی تر است و در اینجا منطق استقراء حاکم است. که البته این موضوع بسته به اهداف مدیران متفاوت می باشد.
روش تدوین استراتژی شهرداری به کمک مدل FG360
برای تهیه برنامه استراتژیک دو فاز کلی (۱) شناخت و مطالعه اولیه و (۲) تدوین استراتژی شهرداری مورد نظر قرار می گیرند. در فاز شناخت و مطالعه اولیه، مشاور با مطالعه و شناسایی شهر و شهرداری از ابعاد مختلف شامل:
- مطالعه و بررسی مناطق تحت پوشش شهرداری
- مطالعه قوانین و مقررات مربوط
- بررسی تاریخچه و سابقه شهرداری
- مطالعه منطقه تحت مدیریت و حوزه فعالیت
- شناسایی فلسفه وجودی، مأموریت
- اهداف، استراتژی ها و سیاست های فعلی شهرداری
- بررسی و شناسایی ساختار شهرداری
- بررسی و شناسایی سیستم ها، فرایندها و روش های موجود شهرداری
مدل کلی برنامه ریزی استراتژیک FG360 را برای شهرداری تنظیم کرده و تطبیق می دهد و سپس آموزش و هماهنگی های مورد نیاز آماده سازی شهرداری برای پیاده سازی استراتژی را اجرا می کند.